Porządek w architektonice to – generalnie rzecz biorąc – zestaw kierunków stylistycznych właściwych dla danej budowli z okresu historycznego. Wśród zasad warunkujących porządek można wymienić wymogi odnoszące się do kształtu elementów czy ich zdobień. Z tego też względu konstrukcje, mające cechy danego porządku, zwykle charakteryzują się tymi samymi zasadami tworzenia. Pierwsze usystematyzowane kierunki pojawiły się jeszcze w czasach starożytnych. Obszarem, na którym powstawały, była antyczna Grecja. To właśnie w tamtym regionie wyróżniono trzy najbardziej podstawowe porządki: styl joński, koryncki i dorycki. Jednym z najbardziej podstawowych stylów jest kierunek dorycki, który był szeroko stosowany w czasach dawnej Grecji. Z czasem wyparły go inne porządki, które charakteryzowały się większą uniwersalnością.

Czym cechuje się porządek dorycki? Jakie typowe elementy posiada kolumna dorycka? Jaki jest najdoskonalszy przykład stylu doryckiego? Jaka zasada rządząca porządkiem doryckim jest najistotniejsza? W poniższym artykule wskazuję, czym jest porządek dorycki oraz jak budowano kolumny trzymając się uporządkowanych zasad antycznych. Wyróżniam najważniejsze cechy kolumny i podpowiadam, czym różnią się od siebie najpopularniejsze typy kolumn antycznych. Zapraszam!

Kolumny doryckie budowane w antycznym porządku doryckim. Czym charakteryzuje się styl dorycki?

Porządek dorycki sięga swoich początków aż VI wieku p.n.e. Wówczas wypracowano nowy styl architektoniczny, który czerpał inspiracje z budownictwa drewnianego. W stylu doryckim zastępowano elementy drewniane innymi materiałami, najczęściej kamiennymi – te były powszechnie dostępne. Architektura ta pochodzi z czasów Starożytnej Grecji i posiada bardzo masywne, ciężkie proporcje. Do dziś jest określana mianem monumentalnej. Zarówno trzon kolumny, jak i jego głowica, mają potężny kształt, głównie dzięki pogrubieniu zewnętrznych kolumn. Surowe reguły kanonu doryckiego mają także przełożenie na oszczędność w dekoracjach. Słabo zdobiony kapitel tworzyły jedynie: czworoboczna płyta (abakus) oraz łukowaty element zdobiący, który znajdował się pod abakusem – czyli echinus. W ramach tworzenia konstrukcji doryckich kierowano się zasadami tryglifu. Był to zespół wskazówek, którymi kierowali się antyczni budowniczy. Tryglif umiejscawiany nad kolumnami, w której części konstrukcji budowli, polegał na:

• umieszczeniu go nad każdą kolumną z osobna, a także przestrzenią pomiędzy (interkolumnium);
• ranty konstrukcji muszą być zakończone tryglifami (na krawędziach fryzu);
• tryglif musiał zostać umieszczony idealnie nad środkiem kolumny i interkolumnium (punktem środkowym), nigdy obok.

Kolumny doryckie mają ścisłe wytyczne w kontekście ich budowania. Przykładowo, stosowano 12 części (modułów) wysokości, kapitel i tryglif jednomodułowy oraz metopę – 1,6. Moduł jest prowizoryczną jednostką długości, która najczęściej odpowiadała połowie średnicy trzonu, mierzonej u jej podstawy. Moduły służą także do wyznaczania innych długości – obliczano dzięki nim pozostałe wymiary świątyni.

Czym się różni porządek joński od doryckiego? Z jakich elementów składa się kolumna?

Styl w rycie doryckim nie posiada bazy znanej chociażby ze stylu jońskiego. Cała konstrukcja oparta jest na stylobacie. Dolna część trzonu rozszerza się przy podstawie, a następnie rozszerza wraz z osiąganiem swojej wysokości. Średnica dolnego bębna kolumny jest znacznie szersza, niż ta na samej górze. Mniej więcej połowa średnicy trzonu kolumny była specjalnie wybrzuszana. Robi się to po to, aby zniwelować złudzenie przechylania się konstrukcji. W rzeczywistości oczywiście kolumna jest statyczna i się nie porusza – wrażenie krzywości jest jednak mocno zauważalne, dlatego radzono sobie faktycznym poszerzeniem kolumn. Konstrukcje nie zawsze posiadały entasis, które miało zapobiec optycznemu złudzeniu pochylania. Dobrym przykładem w tym kontekście są kolumny zewnętrznej kolumnady tolosu w Epidauros – nie wyposażane w ten charakterystyczny element. W przypadku porządku doryckiego stosowano bardzo uproszczony kształt, bez dodatkowych zdobień (choćby właśnie takich, jakie posiadały kolumny jońskie). Ze stylu doryckiego wywodzi się porządek toskański, który stosowano na terytorium obecnych Włoch (był w Italii odmianą porządku doryckiego).

• styl sięgał znacznie dalej, niż tylko na tereny zamieszkiwane przez Dorów;
• był również stosowany tam, gdzie po prostu dotarła cywilizacja antycznej Grecji;
• z czasem monumentalny sposób dorycki przestał być stosowany, choćby ze względu na konieczność tworzenia większych budowli (w których był niepraktyczny).

Najciekawsze przykłady budowli doryckich – kolumny doryckie i nie tylko

Najbardziej znanym przykładem jest grecki Partenon. Wśród innych znanych konstrukcji antycznych posiadających kolumny doryckie wyróżnia się np.:

• Świątynia Artemidy na Korfu (najwcześniejsza znana kamienna świątynia dorycka);
• Świątynia Hery w Olimpii;
• Świątynia Apolla w Delfach;
• Trzy świątynie w Paestum we Włoszech;
• Tempietto Donato Bramante, na dziedzińcu San Pietro in Montorio w Rzymie.

W sztuce greckiej okresu hellenistycznego praktycznie zaprzestano stosowania porządku doryckiego. Niemalże, ponieważ wciąż jeszcze tworzono pojedyncze konstrukcje w ramach zasad tego stylu. Nie robiono tego już na aż tak szeroką skalę.

Przykładowa budowla dorycka

Jakie są elementy konstrukcyjne stosowane w porządku doryckim? W tym stylu stawiano budowniczym następujące wymogi. Podstawę budowli stanowi styloblat, nad którym montuje się trzon. Kończy on się tzw. anulusem, czyli wgłębieniem rozpoczynającym się w mniej więcej jednej trzeciej wysokości kolumny. Nad nimi jest kolejno: chinus i abakus, nazywany także kwadratową płytą. Powyżej (belkowanie kolumny) umiejscowiono gruby i nieupiększony architraw, a nad nim tryglify poprzegradzane metopami. Jest to konstrukcją podtrzymującą gzyms. W górnej części budowli, wieńczącą jej czub, są akroteriony.

Kolumna dorycka – krótkie podsumowanie

Styl określany jako dorycki to wymarła sztuka architektoniczna, którą stosowano w Starożytnej Grecji – nie tylko wokół Aten, ale także na ziemiach będących pod władaniem Greków. Ze względu na swoje monumentalne proporcje i twardy styl nazywano go porządkiem męskim. W konstruowaniu budowli drewno zastąpiono surowym kamieniem, zwykle niezdobionym i czasami nieregularnym w swoim kształcie. Dziś porządek dorycki nie jest stosowany w kontekście wznoszenia budowli. Stanowi raczej ciekawostkę i niekiedy dokonuje się imitacji, bazując na współczesnych założeniach budowlanych.