Jedną z najpopularniejszych kolumn w Polsce jest ta, która stoi na Placu Zamkowym w Warszawie. Mowa o Kolumnie Zygmunta, czyli formie architektonicznej, która zdobi odrestaurowaną część Warszawy. Historia kolumn sięga znacznie dalej, jeśli nie wskazać, że zdecydowanie głębiej. Ten wzniosły element był budowany już w czasach starożytnych. Początkowo przypominał zwykły, niekiedy wręcz prowizoryczny, słup wzmacniający budynków. Wraz z czasem zaczęto nadawać mu różnorodnych elementów dekoracyjnych, które zawsze nawiązywały do form architektonicznych poszczególnych epok. Dziś kolumny betonowe stanowią nie tylko element podtrzymujący konstrukcję budowli, ale bardzo często są stosowane po to, aby uwidocznić atrakcyjne cechy wizualne tak zbudowanego elementu. Warto sięgnąć nieco do historii, aby przekonać się, jak ważną rolę spełniały na przestrzeni dziejów.
Czym charakteryzują się kolumny? Jakie funkcje konstrukcyjne spełniają kolumny? Jak wyglądały kolumny w architekturze korynckiej, korynckiej czy z czasów rzymskich? Które z najpowszechniej stosowanych kolumn w przeszłości przetrwały aż do czasów współczesnych? Wyjaśniam, jak ważną rolę w architekturze spełnia dobrze skonstruowana kolumna.
Co to jest kolumna?
Kolumna to pionowa podpora architektoniczna, która zazwyczaj przyjmuje kształt podłużnego słupa. Może mieć przekrój koła lub wielokąta w foremnej strukturze. Jest to jeden z najdłużej stosowanych elementów konstrukcyjnych budynków. Jej zadaniem jest podtrzymywania belkowania albo konstrukcji łukowych. Z czasem zaczęto nadawać jej funkcję dekoracyjną. Stąd też innym zastosowaniem kolumny jest aspekt upiększający całą konstrukcję. Kolumny już od najdawniejszych czasów posiadają podobną bryłę. Składają się z trzech podstawowych elementów składowych, tj. bazy, trzonu i kapitelu. Poniżej wskazuję, dlaczego te części są aż tak ważne.
Jak nazywają się kolumny greckie?
Najstarszym, usystematyzowanym rodzajem tworzenia kolumn był styl dorycki. Kolumny w porządku doryckim wznoszono już w VII wieku p. n. e. To typ najbardziej podstawowy, dosyć monumentalny w swojej konstrukcji, który nie posiadał dodatkowych upiększeń. Nie był wyposażony w bazę, czyli podstawę stosowaną w późniejszych nurtach. Nazywany kolumną charakterystyczną dla starożytnej Grecji. Kolumny te były komponowane zgodnie z zasadami tryglifu. Na górze umieszczano prostokątną płytę będącą elementem belkowania. Był on umiejscowiony z każdym środkiem interkolumnium z osobna oraz nad poszczególnymi kolumnami. Głowicy nie upiększano zbyt efektywnie, wykonywano w niej bowiem niewielkie żłobienia. Najprawdopodobniej czerpano idee z budownictwa drewnianego, patrząc choćby na poszczególne proporcje i oszczędność na krawędziach fryzu.
Z jakich części składa się kolumna dorycka (grecka)?
Poniżej wskazuję, czym charakteryzują się wymienione części.
- Baza. Najniższa część kolumny. Jest jej podstawą i zazwyczaj ma profilowany kształt. Podstawa kolumny, na której osadzony jest trzon, czyli środkowa część kolumny, a na niej umieszcza się głowicę.
- Trzon. Jedna z części składowej pomnika kolumny, określana po prostu – środkiem kolumny. Jest to słup pomiędzy bazą a górnym fragmentem. Może posiadać lekko wybrzuszony kształt, co ma na celu usunięcie złudzenia optycznego – kolumna przy zastosowaniu prostego słupa wydaje się wklęsła, wobec czego umieszcza się na niej zdobienia i kolejne warstwy materiału.
- Głowica (kapitel). Górna część kolumny, czyli część wieńcząca kolumnę. Głowicą podpiera się belkowanie lub łuk, a poniżej znajduje się trzon mający przekrój np. wielokąta foremnego.
W jakim stylu budowano greckie kolumny?
Istnieją różne typy kolumn pochodzących jeszcze z czasów starożytnych. Dzięki plastycznemu opracowaniu zyskiwały one różne nazwy adekwatne co do poszczególnych okresów dziejowych. Wskazałem wyżej rodzaj kolumny, którą budowano zgodnie z porządkiem doryckim. Poniżej wskazuję poszczególne rodzaje greckich kolumn – niektóre z nich “odżyły” w okresie renesansu, inne zaś znajdują zastosowanie nawet po dziś dzień.
- Kolumna dorycka. W stylu doryckim stawiano jedynie na żłobkowanie ozdobne i dwuczęściowy podział architektoniczny. Nie miała bazy, w którą wyposażano kolejne warianty.
- Kolumna jońska. Miała bardziej wyprofilowany kształt. Posiadała rzeczywistą bazę, trzon i głowicę. Ostatnia część była dodatkowo zdobiona spiralnymi kształtami, czyli tzw. ślimacznicą (wolutą).
- Kolumna koryncka. Wyróżniała się podobnym wyglądem, jak kolumna jońska. Miała charakterystyczną górę, na głowicy której umieszczano zdobioną motywami florystycznymi (akantem).
- Kolumna kompozytowa. Mieszanina stylów właściwa dla czasów Starożytnego Rzymu. Posiadała fragmenty porządków: jońskiego oraz korynckiego.
- Kolumna toskańska. Neutralny trzon i profilowana baza – to główne cechy tego stylu. Przypominała porządek toskański, ale była spotykana przede wszystkim na terytorium współczesnych Włoch.
Kto wymyślił kolumny?
Pierwsze historyczne wzmianki dotyczące kolumn sięgają zamierzchłych czasów starożytnej Grecji. Wiadomo jednak, że prowizoryczne proste słupki wzmacniające stawiano już znacznie wcześniej. Wywodzą się z drewnianych konstrukcji, a dokładniej z zastosowania drewnianych słupków podtrzymujących dach. Dopiero po usystematyzowaniu stylów można mówić o jakimkolwiek porządku, czemu początek dali właśnie starożytni Grecy.
Jakie były typowe elementy budowli romańskich – co miała wyrażać architektura romańska?
Architektura romańska, związana także z tworzeniem kolumn, bazowała na prostocie geometrycznej i wyróżnianiem poszczególnych elementów przestrzennych. Zachowywano przy tym proporcje arytmetyczne, sądząc że te zależności są przychylne interpretacjom Biblii. Bazy kolumn tworzono ze specjalnych wałków osadzonych na płaskich warstwach. Ozdabiano je elementami fauny i flory. Stosowano je w kontekście budowy obiektów sakralnych, tj. opactw i katedr.
Współczesne słupki betonowe – nowoczesne kolumny typu korynckie/jońskie. Podsumowanie
Mimo, że dziś już nie tworzymy tak spektakularnych i dokładnych form architektonicznych – przynajmniej dla zwykłych celów mieszkalnych – to wciąż kolumny są ważnym elementem architektonicznym stosowanym współcześnie. Różnego rodzaju podpory, głowice, kolumny beczkowe i filary wznosi się po to, aby zapewnić skuteczną podporę nośną budynkom, ale także by sprawić, żeby uzyskały one zadowalającą jakość wizualną. Dzięki swojej konstrukcji pozwalają optycznie podnieść bryłę budynku i wyróżnić ją na tle innych zbudowanych konstrukcji.