Starożytni Grecy byli prekursorami, jeśli chodzi o stawianie usystematyzowanych, dobrze rozplanowanych budowli. To dzięki nim wykształciły się porządki architektoniczne, które w głównej mierze opierały się na zasadach opracowanych przez niegdysiejszych mieszkańców kontynentalnej Grecji i terytoriów będących pod panowaniem. Jednym z charakterystycznych stylów antycznych był porządek joński. Jak każdy inny obejmował podporę oraz belkowanie. Miał całkiem sporo różnic, porównując go chociażby do najstarszego systemu doryckiego. W swoich zasadach nawiązuje do wpływów azjatyckich, a konkretnie do kultury ludów zamieszkujących obszar Azji Mniejszej.
Kiedy styl joński cieszył się największą popularnością? Jakie inne style w architekturze Starożytnej Grecji istnieją obok stylu jońskiego? Kiedy rozpoczęła się historia sztuki wskazująca na początek stosowania stylu jońskiego? W jakim okresie porządek ten dominował? Szukam odpowiedzi na te pytania w poniższym materiale.
Czym były porządki architektoniczne?
Podstawowe porządki architektoniczne wykształciły się w trzech formach: doryckim, jońskim oraz korynckim. Niekiedy również wyróżnia się style toskańskie oraz kompozytowe, które jednak stanowią mniej popularną formę porządkową. W tym artykule skupię się jednak na formie jońskiej, która została stworzona na przełomie VII i VI w. p.n.e. W swojej formie nawiązuje do wpływów Azji Mniejszej. Naturalnym rozwinięciem porządku jońskiego był powstały na przełomie V i IV w p.n.e. styl koryncki. W czasach projektowania porządków klasycznych skupiano się na dostępnych metodach i inspiracjach od innych kultur. Tak jest w przypadku stylu jońskiego, który powstał pod wpływem budownictwa ludów Wschodu. Inna klasyfikacja rozróżniająca poszczególne porządki odnosi się do płci ludzkich. I tak porządek dorycki określano męskim, zaś joński – żeńskim.
Trzy porządki architektury greckiej. Czym charakteryzuje się styl joński?
Porządek joński można podzielić na dwa pomniejsze style: attycki i małoazjatycki. Do głównych różnic pomiędzy nimi zalicza się zmienność detali, w szczególności bazy oraz belkowania. Jako jeden z pierwszych porządków antycznych posiada bazę kolumnową o trzystopniowej podbudowie. W porządku jońskim występują poniższe elementy:
- styloblat, czyli najniższa część konstrukcji, na której stoi kolumna;
- baza, która składa się z plinty, torusa i trochilusa;
- trzon kolumny, czyli kanelury , woluta (zawiły i ozdobny kształt woluty) i abakus tuż pod architrawem;
- architraw – belkowanie trójczłonowe na wariancie attyckim;
- fryz zdobiony – niezwykle skrupulatnie wykonany element, który ma charakter ciągły. Był inspirowany scenami mitologicznymi (w porządku doryckim fryz zdobiony był nieco oszczędniej tzw. metopami);
- gzyms z kilimationem, czyli również bardzo bogato zdobiona listwa posiadająca skomplikowany kształt.
Niektóre świątynie budowane w porządku jońskim posiadały potrójne stopniowanie na dole. Porządek joński to smukłe proporcje bogate zdobienia i lekkość konstrukcyjna. Baza jest oparta na trzech członach, choć w wariancie małoazjatyckim wykorzystywano dowolną, wielokrotną liczbę modułów.
Konstrukcje w porządku jońskim i porządku doryckim – jakie są różnice?
Podstawową różnicą jest rzucająca się w oczy woluta w postaci przypominającej baranie rogi. Kształt woluty wywodzi się z materiałowej maty, która była rozwijana przed wejściem do budowli. W stylu doryckim stosowano mniej zdobień. Nie było również bazy. Kolejny element różniący to bogato zdobiony fryz ciągły. Powyżej fryzu znajdowała się starannie wieńczona góra. Wzdłuż dachu montowano rynnę z funkcjonalnymi figurkami w postaci lwich pysków. Były one pluwaczami, czyli pozwalały na swobodny spadek wody deszczowej. Porządek joński dominował w okresie hellenistycznym. Swoim zasięgiem dotarł daleko poza kontynentalną Grecję. Był obecny na Sycylii oraz w górnej części Włoch (Italia).