Porządek architektoniczny to system konstrukcyjno-dekoracyjny, w którym elementy o określonym kształcie i sposobie dekoracji, zostały powiązane określonymi proporcjami obliczanymi przy pomocy modułów.
Każdy porządek architektoniczny składa się z podpory, czyli kolumny z bazą, trzonem i głowicą, oraz z belkowania. Elementem, który najbardziej wyróżnia każdy z porządków, jest głowica.
Podstawowe porządki architektoniczne
Podstawowe porządki architektoniczne wykształciły się w okresie starożytności i w kulturze klasycznej. Zalicza się do nich porządek dorycki, joński i koryncki. Porządki najłatwiej rozpoznaje się po kształcie głowic kolumn.
Porządek dorycki
Dorycki porządek architektoniczny to jeden z najbardziej znanych systemów konstrukcyjno-dekoracyjnych. Jego cechą charakterystyczną są ciężkie proporcje, monumentalizm i surowość. Pod koniec VII w. p.n.e. zostały ustalone w Grecji zasady porządku doryckiego. W jego konstrukcji elementy drewniane zostały zastąpione kamiennymi.
W porządku doryckim kolumny pokryte były żłobieniami, do tego były grube w stosunku do wysokości oraz odległości między nimi. Poza tym kolumny nie miały bazy i wsparte były wyłącznie na stylobacie. Rozmiar każdego z elementów porządku był ściśle określony.
Porządek joński
W porządku jońskim jego cechą charakterystyczną są lekkie i smukłe proporcje oraz bogate zdobienia. Trzon kolumny ozdobiony był 24 kanelurami, które łączono przy pomocy listewek. Żłobkowanie jest tu węższe niż w stylu doryckim. Najbardziej charakterystycznym elementem porządku jońskiego jest głowica, która zbudowana była z ozdobnej woluty, często opisywanej jako baranie rogi.
Fryz zdobiony był reliefem, na którym znajdowały się sceny mitologiczne oraz historyczne. Styl joński cieszył się dużą popularnością od IV w. p.n.e. i dominował w okresie hellenistycznym. Jego zasięg obejmował nie tylko Grecję, ale również Sycylię i Italię.
Porządek koryncki
Porządek koryncki jest to trzeci, zaraz po doryckim i jońskim klasyczny porządek grecki. Podstawą porządku korynckiego, po którym łatwo go poznać, jest głowica, która ma kształt koszyka wytworzonego z dwóch rzędów liści akantu, które rozchylone są na zewnątrz. Cechą charakterystyczną stylu korynckiego są smuklejsze proporcje oraz większa ozdobność. Trzon oraz baza składa się z tych samych elementów, co w stylu jońskim.
Porządek toskański
Jeden z porządków antycznych, który wykształcił się na terenach Italii z porządku doryckiego. W porządku toskańskim kolumny miały gładkie trzony, a pod nimi wprowadzono bazy. Budowle zniesione w stylu toskańskim sprawiały wrażenie bardziej przysadzistych. Było to spowodowane głównie jakością dostępnych materiałów.
Porządek kompozytowy
Porządek kompozytowy wykształcił się w architekturze Starożytnego Rzymu. Łączył w sobie elementy zarówno porządku jońskiego, jak i korynckiego. Jego cechami wyróżniającymi były głównie kolumny ustawione na piedestale oraz ukształtowanie głowicy, gdzie jej górna część uformowana była z ustawionych wolut, zapożyczonych z porządku jońskiego. Poniżej znajdował się koszyk z liści akantu. Wszystkie elementy potraktowane były rzeźbiarsko i należały do wzorców porządku korynckiego.