Sgraffito ostatnio przeżywa swój renesans i jest obecnie popularną — i stosunkowo łatwą — techniką do wykorzystania w pracy w dziedzinie nie tylko architektury, ale i ceramiki. Na czym polega cały proces dekoracji techniką sgraffita?
Czym jest technika sgraffita?
Sgraffito to technika, w której co najmniej dwie warstwy tynku nakłada się na ścianę. Następnie warstwę wierzchnią, gdy jest jeszcze świeża, zeskrobuje się, aby odsłonić kolor warstwy poniżej. Oprócz malarstwa naściennego technikę wykorzystywano również do ozdabiania fasad domów czy wnętrz.
To nanoszenie poprzez skrobanie jest tym, co nadaje tej technice nazwę. Słowo sgraffito pochodzi od włoskiego graffiar, co oznacza „drapać”. Liczba mnoga tego słowa, sgraffiti, przypomina bardziej znany termin graffiti. To nie jest przypadek. Sztuka uliczna, którą obecnie wykonuje się farbami w sprayu, wywodzi się ze starożytnej rzymskiej techniki wydrapywania słów na ścianach.
Technika sgraffita — krótka historia
Chociaż sgraffito ma historię sięgającą czasów starożytnych cywilizacji — zostało w większości zapomniane aż do połowy XIX wieku. Kiedy odrodziło się w Niemczech, stało się powszechnym elementem dekoracyjnym secesji na przełomie XIX i XX wieku. Być może najszerzej stosowanym w Hiszpanii czy Włoszech. Najczęściej z projektami skłaniającymi się ku abstrakcji lub wykorzystującymi motywy dekoracyjne.
Duże, figuratywne malowidła ścienne sgraffito, które powstały w Związku Radzieckim, pojawiły się głównie w latach powojennych, w okresie, gdy sgraffito stało się szeroko stosowane w całej Europie Środkowej i Wschodniej. Niemcy, Austria, Bułgaria i Polska były jednymi z ośrodków produkcji sgraffito w XX wieku, a stamtąd technika rozprzestrzeniła się w odległe zakątki świata często nieprzewidywalnymi ścieżkami.
Planowanie sgraffita
W technice sgraffita nie ma czasu na improwizacje, jeszcze zanim tynk zacznie wiązać i twardnieć. Dlatego wskazane jest nie tylko wcześniejsze wykonanie szkiców, ale także jak najdokładniejsze wykonanie rysunków motywów.
Szkice muszą być całkowicie wykończone przed przystąpieniem do prac, ponieważ zaraz po nałożeniu tynku wszystko musi dziać w niemal ekspresowym tempie. Z tego powodu również kolejność kolorowych warstw tynku musi być wcześniej rozsądnie i logicznie zaplanowana.
Preparaty do aplikacji sgraffita
Przed przystąpieniem do właściwych prac tynkarskich należy najpierw przygotować podłoże, tj. usunąć pozostałości zaprawy, zeszlifować i zaszpachlować spoiny. W razie potrzeby należy również zastosować tynk mineralny, wyrównujący. Dopiero wtedy można przystąpić do nanoszenia podkładu na bazie cementu wapiennego. Nowoczesne, hydrofobowe systemy tynków kryjących nie nadają się zatem jako tynki kryjące do sgraffito.
Nakładanie kolorowych warstw tynku
Cały proces polega na nakładaniu różnokolorowego tynku rysunkowego. Warstwa po warstwie. Ważne jest, aby nie przegapić odpowiedniego momentu, ponieważ jeśli poprzedni tynk już za mocno związał, dwie warstwy nie utworzą ze sobą odpowiedniego połączenia po wyschnięciu.
Jeśli jednak tynk zostanie nałożony zbyt wcześnie, warstwy tynku mogą się ze sobą zmieszać, powodując powstanie brzydkich kolorowych smug. Ponadto istnieje ryzyko, że całe warstwy tynku będą się zsuwać, a tym na samym cała praca pójdzie na marne. Najlepiej pozostawić do wyschnięcia na co najmniej 12 godzin.
Przeniesienie motywu na gips
Po związaniu ostatniej warstwy tynku można w zasadzie przystąpić do drapania. Oczywiście motyw przygotowany w skali 1:1 należy najpierw przenieść na tynk. Zwykle linie rysunku, perforowane wałkiem igłowym w folii lub papierze, naciera się na tynk workiem z farbą lub popiołem. Później motyw można również perforować i przenosić na podłoże bezpośrednio na miejscu za pomocą wałka igłowego.
Zdrapywanie kolorowych warstw tynku
Dopiero teraz rozpoczyna się właściwa praca sgraffito, ponieważ termin sgraffito wywodzi się od włoskiego sgraffiare, oznaczającego zadrapanie. Zdrapujesz więc poszczególne warstwy tynku, aż pojawi się pożądany kolor. Pamiętaj, że jeden błąd może zrujnować dni pracy. Dlatego rzemieślnik potrzebuje maksymalnej koncentracji.
Ponadto praca staje się coraz bardziej pracochłonna pod koniec, ponieważ tynk nadal wiąże i staje się coraz twardszy. Na koniec powierzchnia jest zamiatana cienką miotłą w celu usunięcia luźnych cząstek. Dopiero wtedy widać, że praca była tego warta. Przed Tobą ukaże się ręcznie wykonane dzieło sztuki, które przetrwa dziesięciolecia bez utraty jakości. Po pół wieku nadal będzie wyglądało, jakby dopiero co zostało ukończone.
Sgraffito w dzisiejszych czasach
W ostatnim czasie można powiedzieć, że nastąpiło odrodzenie zainteresowania tą starożytną techniką, która wprowadzana w różnych formach artystycznych może być ciekawym środkiem wyrazu. Jednak we współczesnym użyciu termin „graffito” przybrał więcej aspektów: dziś oznacza pisma i obrazy malowane farbami akrylowymi w sprayu na budynkach użyteczności publicznej, pociągach, a nawet zabytkach sztuki.